Մեջբերվող ուղղակի խոսք
- Լինում է 2 տեսակի՝
- մտքում ասած, վաղուց ասած, գրավոր ասած խոսք, որ մեջբերվում է ուղղակի
- բարձրաձայն ասած խոսք, զրույց՝ խոսող-խոսակից։
2. Մեջբերվող ուղղակի խոսքը անջատվում է հեղինակի խոսքից
- մտքում ասած, վաղուց ասած, գրավոր ասած խոսքը՝ չակերտներով։ Վերջակետը դրվում է չակերտից հետո։
- բարձրաձայն ասած խոսքի, զրույց՝ խոսող-խոսակից տարբերակի դեպքում՝ գրվում է նոր տողից, գծիկով։
3. Մեջբերվող ուղղակի խոսքով նախադասությունները բարդ նախադասություննե են։ Ունեն երկու հատված՝ հեղինակի խոսք և մեջբերվող ուղղակի խոսք։ Սա բարդ ստորադասական նախադասություն է, մեջբերվող խոսքը երկրորդականն է։ Սովորաբար այդ երկրորդականի պաշտոնը լինում է ուղիղ խնդիր, լրացնում է գլխավորի ասացական բային՝ ստորոգյալին։
Օր.՝ Արամը մտածեց. «Ես ինքս եմ իմ գլխի տերը, ոչ ոք ինձ հրամայելու իրավունք չունի»։ (ի՞նչ մտածեց՝ ես ինքս եմ… -ուղիղ խնդիր։
Մեջբերվող ուղղակի խոսքի նկատմամբ հեղինակի խոսքը լինում է նախադաս (առաջ հեղինակինը, հետո՝ մեջբերվող խոսքը), միջադաս (հեղինակի խոսքն ընկնում է մեջբերվող խոսքի մեջտեղը), վերջադաս (հեղինակի խոսքը մեջբերվող խոսքից հետո է)։
Օրինակներ՝
- Նա ասաց.
-Հա՛յր, ես տանը կմնամ, մինչև դու աշխատանքից գաս։ (նախադաս) - Ես չեմ առարկում,- ասաց Սուրենը,— այդ մասին հայտնիր եղբորդ։ (միջադաս)
- -Ես չէի ուզում քեզ վշտացնել, բայց քո վարմունքը ինձ ստիպեց այդ անել,- ասաց բժիշկը։ (հետադաս)։
Ըստ այդ տեղի՝ նախադասությունները կետադրվում են.
- Նախադաս դիրքում հեղինակի խոսքից հետո դրվում է միջակետ։
Օրինակ՝
- Վարդանը հիշեց ընկերոջ խոսքը. «Դու, բոլորին վստահելով, քեզ հարվածի տակ ես դնում»։
- Եկավ դևն ու հարցրեց.
— Արքա՛, ո՞ւր է իմ ոսկին։
- Միջադաս դիրքում հեղինակի խոսքը երկու կողմից անջատվում է ստորակետ գծով (,-)։
Օրինակ՝
- «Դու բոլորին վստահելով,-հիշեց Վարդանը ընկերոջ խոսքը,- քեզ հարվածի տակ ես դնում»։
- — Արքա,- եկավ դևն ու հարցրեց,- ո՞ւր է իմ ոսկին։
- Վերջադաս դիրքում հեղինակի խոսքից առաջ դրվում է ստորակետ գիծ (,-)։
Օրինակ՝
- «Դու, բոլորին վստահելով, քեզ հարվածի տակ ես դնում» ,- հիշեց Վարդանը ընկերոջ խոսքերը։
- -Արքա՛, ո՞ւր է իմ ոսկին ,-եկավ դևն ու հարցրեց։
ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ
- Կետադրիր տրված նախադասությունները
- Տեսնելով հյուրերին՝ տանտերն ընդառաջ է գալիս ու ասում․
-Մենք վաղուց էինք ձեզ սպասում, ներս եկեք, բոլորիս էլ շատտ ուրախացրիք դուք ձեր գալով։ - -Մեծ եղավ իմ ուրախությունը, երբ մեր ընդհանուր ծանոթներից իմացա, որ քույրդ սովորում է մեր դպրոցում,- ասաց ընկերս, երբ հանդիպեցինք։
- -Տեսնում եմ անթաքույց դժգոհությամբ,- ասաց մեզ սպասավորը,- խոսքներդ մեկ եք արել ու ինձ հալածում եք։
- -Մեն-մենակ եմ եկել, հա՛յր,- խոնարհվելով շշնջաց որդին,- մի՛ մտածիր անցյալի մասին։
- -Եթե հարցնում եք իմ ու ուսուցչիս հարաբերությունների մասին,- ասում է Արիստոտելն իր աշակերտներինմ,- պիտի ասեմ, որ Պլատոնն իմ բարեկամն է, բայց ճշմարտությունն ինձ համար ավելի թանկ է։
- Մայրը ձեռքի դերձանը ցած դրեց և գլուխը տարուբերելով՝ ասաց․
-Էհ, չգիտեմ, որդիս, հայրդ ի՞նչ պիտի աներ, եթե այժմ մեր կողքին լիներ։ - Կրտսեր քույրս, հենց որ մենանկ էինք մնում, ասում էր․
-Ընչացքդ արդեն սևացել է. տան տղամարդը դու ես, դու էլ որոշիր, թե ինչ անենք։ - -Ճանաչեցի՞ր ինձ,- հարցրեց Սահակը ծերունուն,- դու իմ հոր զինակիցն ես եղել։
- Տեսնելով տնօրենին՝ քարտուղարը հարցրեց․
-Ինչո՞ւ եք մնում քաղաքում. չէ՞ որ այստեղ մնալով դուք վտանգի եք ենթարկվում։ - Ծերուկը, վեր կենալով տեղից, ասաց ինձ․
-Դու, սիրելի՛ս, լավ խորհիր անելիքդ մինչև վճռական քայլ անելդ։
2. Տրված մեջբերվող խոսքով նախադասություններում հեղինակի խոսքը տեղափոխիր երկու ձևով, ուշադիր եղիր, որ ճիշտ կետադրես։
16․ -Դուք ինձ հետ գտնվում եք արդարադատության պալատում, այստեղ արդարություն կգտնեք հանգի՛ստ եղեք, պատմե՛ք՝ ով է ձեզ նեղացրել,-Հուզվեցինք՝ լսելով դատավորին, որը մեզ ասում էր։
17․ -Մենք ամեն ինչ կպարզենք, մինչև դուք տեղ հասնեք, ձեր մային արդեն տանը կլինի,-Հավաստիացրեց նա, Օֆելյային գնացք նստեցնելով։
18․ -Ձեզ ուսանողներիդ համար մենք ստեղծել ենք բոլոր հնարավոր պայմանները, որ դուք այստեղ որևէ դժվարություն չունենաք,-Դասից հետո կարդացի ղեկավարության հայտարարությունը, որտեղ գրված էր։
19․ -Ինչո՞ւ ես դու թշնամացել ինձ հետ, չէ՞ որ ես սիրել եմ քեզ որդուս պես, անգամ կամեցել եմ քեզ աղջկաս ամուսին տեսնել,- հարցրեց Շապուհը հայոց արքա Արտաշես Երկրորդին։
20․ -Մի՛ խոսիր, հետևի՛ր ինձ, հակառակ դեպքում կմոլորվես և մենք այլևս չենք հանդիպի,-զգուշացրեց ինձ ուղեկիցս։
21․ -Երբ գնանք Սողոմոն արքայի մոտ, ասե՛ք, որ նա տաճարի գինը մայիս ամսվա երեք օրվա անձրևն է,- ասաց հովիվն իր շուրջը հավաքված մարդկանց։
22․ -Արքա՞, ո՞ւր է իմ ոսկին․ չէ՞ որ մեր զրույցից շատ օրեր են անցել,-Եկավ դևն ու հարցրեց։
23․ -Մենք վաղուց էինք ձեզ սպասում, նե՛րս եկեք, բոլորիս էլ շատ ուրախացրիք, դուք ձեր գալով,- տեսնելով հյուրերին տանտերը և ուրախ ընդառաջ գալիս։
24․-Մեծ եղավ իմ ուրախությունը,-ասաց ընկերս, երբ հանդիպեցինք,- երբ մեր ընդհանուր ծանոթներից իմացա, որ գոնե քույրս սովորում է մեր դպրոցում։
25․ -Տեսնում եմ, խոսքերդ մեկ եք արել ու ինձ հալածում եք,-անթաքույց դժգոհությամբ ասաց մեզ սպասավորը։
3.Տրված տեքստում լրացրու բաց թողած տառերը և կետադրիր։
Մարզպետունի իշխանն այդ օրը զվարթ տեսք ուներ, հագել էր տոնական զգեստ։ Գլխին դրել էր պողպատյա արծաթազարդ սաղավարտ՝ սպիտակ ցցունքով և նախարարական զինանշանով։ Փայլփլում էին պղնձյա լանջապանակը, բազպանները, սրունքներին ամրացված երկաթահյուս զանգապանները և ճտքավոր կոշիկները։ Ծանր սուրը՝ արծաթազօծ պատյանով, լրացնում էր նրա զինվորական զարդարանքը։
Երբ ամենքը իրենց տեղերը բռնեցին, իշխանն առաջացավ դեպի հովանոցի սյունաշարը և կանգնելով մարմարյա սանդուղքի վերին աստիճանին խրոխտ ձայնով խոսեց․
-Ազնիվ իշխաններ և իշխանուհիներ, սիրելի զինակիցներ, մեր քաջազն արքան՝ Աշոտ Երկաթը, անհաջողությունից քաշվել է կաքավաբերդ և փակվելով անառիկ ամրոցում սպասում է մեր օգնությանը։ Գահը թափուր է։ Ո՞վ պիտի մտածի հայրենիքի փրկության համար։ Երդվում եմ իմ հայրենիքի արևով, որ չեմ վերադառնա իմ ընտանիքի գիրկը մինչև վերջին հագարացին չհալածվի Հայաստանից։
Էդգար Ստեփանյան 